Opinia wspólnego roboczego zespołu ekspertów Sektorowej Rady ds. Kompetencji – Informatyka i Sektorowej Rady ds. Kompetencji Telekomunikacja i Cyberbezpieczeństwo w sprawie działań na rzecz wsparcia uchodźców z Ukrainy lub przedsiębiorców odczuwających skutki wojny w Ukrainie
Zespół podtrzymuje stanowisko wyrażone w poprzedniej, przekazanej do PARP w marcu br., opinii w sprawie sytuacji na rynku pracy w związku z wydarzeniami na Ukrainie: podstawowym, najważniejszym problemem w planowaniu racjonalnych działań skierowanych do uchodźców z Ukrainy jest brak wiarygodnych, miarodajnych informacji na temat potencjału zawodowego osób przybywających do Polski. Z drugiej strony brakuje również informacji na temat faktycznego wpływu wydarzeń na Ukrainie na sytuację polskich pracodawców z branży ICT. Tym bardziej, że ‒ jak wskazywaliśmy w poprzedniej opinii ‒ odsetek ukraińskich pracowników nie był w branży ICT znaczący, chociaż są firmy w Polsce, które miały umowy z programistami lub firmami IT z Ukrainy na istotne zakresy i wolumeny wykonywanych przez nie usług i prac na rzecz firm polskich.
W związku z powyższym, dla odpowiedzialnego, zgodnego z aktualnym stanem rzeczy poszerzenia przygotowanych przez obie Rady rekomendacji o nowe usługi rozwojowe ukierunkowane na wsparcie uchodźców i przedsiębiorców w związku z wojną na Ukrainie, potrzebne byłoby dysponowanie odpowiednimi informacjami. Konieczne jest zatem dogłębne rozpoznanie i analiza struktury kompetencyjnej oraz planów zawodowych przybywających do Polski uchodźców, wśród których ponad 90% stanowią kobiety.
Konieczne jest przeprowadzenie stosownych badań sektorowych oraz zapewnienie dostępu do informacji na temat potencjału zawodowego uchodźców z Ukrainy. Stworzenie systemu pozyskiwania informacji na temat zasobów kompetencyjnych osób przybywających do Polski oraz monitorowania wynikającej stąd sytuacji na rynku pracy jest postulatem nie tylko naszych Rad. Potrzebę podjęcia systemowych, umocowanych w strukturach państwa działań w tym zakresie zgłaszają również przedstawiciele innych środowisk, np. Krajowej Izby Gospodarczej, agencji zatrudnienia i pośrednictwa pracy, czy innych instytucji otoczenia rynku pracy, jak np. Urzędy Pracy.
System informacji i monitoringu zapewni podstawy do decyzji w sprawie racjonalnego wydawania środków pomocowych, w tym m.in. na dofinansowanie nowych usług rozwojowych w sektorach. Jego powołanie jest konieczne również ze względu na dużą dynamikę zmian w obszarze migracji obywateli ukraińskich. Według danych Straży Granicznej od 24 lutego br. do Polski przybyło ok. 3 mln uchodźców, jednocześnie nasz kraj opuściło w tym samym czasie ok. 1 mln Ukraińców.
Z przeprowadzonego przez Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Fundację Na Rzecz Wspierania Migrantów Na Rynku Pracy „EWL” badania socjologicznego wynika, że ponad dwie trzecie uchodźców posiada wykształcenie wyższe[1]. Jednak tylko 2% uciekających z Ukrainy pracowało wcześniej w sektorze IT, w dodatku nie wiadomo, w jakich specjalnościach a nawet czy pracowało jako specjaliści IT, czy też np. na stanowiskach sprzedaży, administracji itp. sektora teleinformatycznego. Należy też uwzględnić fakt, że nie wszyscy uchodźcy planują zostać w Polsce na stałe. Ok. 30% badanych zadeklarowało, że chce pozostać w Polsce na dłużej, 58% chce wrócić na Ukrainę, a 12% zamierza wyjechać do innego kraju, głównie do Niemiec, USA i Wielkiej Brytanii.
Wyniki badania pokazały również, że jednym z najważniejszych problemów do przezwyciężenia będzie bariera językowa. Tylko 4% uczestników badania zadeklarowało, że potrafi swobodnie porozumiewać się w języku polskim. Natomiast 45% uchodźców przyznaje, że nie mówi po polsku, a 29% mówi słabo. Jeżeli osoby te miałyby sprawnie funkcjonować na rynku pracy w naszym kraju, to trzeba by im w pierwszej kolejności zapewnić możliwość nauki języka polskiego. To powinno odbywać w ramach powszechnych działań systemowych, ogólnokrajowych, a nie sektorowych, aczkolwiek programy nauczania języka polskiego powinny uwzględniać również elementy branżowe, w miarę potrzeb zgłaszanych przez pracodawców z poszczególnych branż. W branży ICT do komunikacji używany jest też często język angielski, więc wsparcie może dotyczyć również szkoleń z tego języka, a także umożliwienia uczniom i studentom kształcenia na polskich uczelniach prowadzących kierunki teleinformatyczne w języku angielskim.
Należy przy tym zwrócić uwagę, że obecnie obowiązująca Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o wzajemnym uznawaniu akademickim dokumentów o wykształceniu i równoważności stopni podpisana dn. 11 kwietnia 2005 r. (weszła w życie 20 czerwca 2006 r.) gwarantuje osobom, które uzyskały wykształcenie w jednym z państw-stron tej umowy, możliwość kontynuacji kształcenia w placówkach drugiego państwa (jest to tzw. uznanie do celów akademickich)[2]. Osoby te nie otrzymują jednak żadnego dokumentu stwierdzającego równoważność ich dyplomów z odpowiednimi dyplomami polskimi – a więc od strony formalnej potwierdzenie ich wykształcenia upoważnia tylko do kontynuacji kształcenia, a nie do pracy na stanowiskach wymagających np. wykształcenia wyższego.
Działaniem wspomagającym ewentualne decyzje pracodawców dotyczące zatrudnienia uchodźców z Ukrainy w sektorze ICT może być np. broszura czy serwis informacyjny prezentujący krótko:
- system ukraińskiego szkolnictwa branżowego w dziedzinie teleinformatyki i dziedzin pokrewnych (automatyka, robotyka, mechatronika),
- wydziały informatyczne czołowych ukraińskich uczelni wyższych.
[1] Badanie zostało przeprowadzone w dniach 23 marca -3 kwietnia 2022 na stosunkowo ograniczonej próbie 400 osób (https://ewl.com.pl/raport-specjalny-uchodzcy-z-ukrainy-w-polsce/).
[2] https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/umowy-dwustronne-dotyczace-uznawalnosci-wyksztalcenia
